I. TẬP TÍNH LÀ GÌ?

- Tập tính là chuỗi phản ứng của động vật trả lời kích thích từ môi trường, nhờ đó động vật thích nghi với môi trường sống và tồn tại.

II. PHÂN LOẠI TẬP TÍNH

- Có 2 loại tập tính: tập tính bẩm sinh và tập tính học được.

1. Tập tính bẩm sinh

- Là loại tập tính sinh ra đã có, được di truyền từ bố mẹ, đặc trưng cho loài.

- Vd: Nhên chăng tơ.

2. Tập tính học được

- Là loại tập tính được hình thành trong quá trình sống của cá thể, thông qua học tập và rút kinh nghiệm.

- Vd: Khi nhìn thấy đèn giao thông màu đỏ, những người qua đường dừng lại.

- Ngoài ra, nhiều tập tính của động vật có cả nguồn gốc bẩm sinh và học được. Ví dụ: tập tính bắt chuột ở mèo.

III. CƠ SỞ THẦN KINH CỦA TẬP TÍNH

- Cơ sở thần kinh của tập tính là các phản xạ không điều kiện và có điều kiện.

- Tập tính bẩm sinh là chuỗi phản xạ không điều kiện, do kiểu gen qui định, bền vững, không thay đổi.

- Tập tính học được là chuỗi phản xạ có điều kiện, không bền vững và có thể thay đổi..

- Sự hình thành tập tính học được ở động vật phụ thuộc vào mức độ tiến hóa của hệ thần kinh và tuổi thọ.

IV. Một số hình thức học tập ở động vật.

- Quen nhờn: động vật không trả lời những kích thích lặp đi lặp lại nhiều lần nếu kích thích đó không kèm theo điều kiện gì.

- In vết: hiện tượng con non mới sinh đi theo những vật đầu tiên mà chúng nhìn thấy, thường là con bố mẹ.

- Điều kiện hóa:gồm điều kiện hóa hành động, điều kiện hóa đáp ứng.

+ Điều kiện hóa đáp ứng: do sự hình thành các mối liên kết mới giữa các trung tâm hoạt động trong trung ương thần kinh dưới tác động của các kích thích kết hợp đồng thời.

+ Điều kiện hóa hành động: đây là kiểu liên kết một hành vi của động vật với một điều kiện nào đó, sau đó động vật chủ động lặp lại các hành vi đó.

- Học ngầm: kiểu học không có ý thức, không biết rõ là mình đã học được.

- Học khôn: kiểu phối hợp các kinh nghiệm cũ để giải quyết những tình huống mới. Học khôn có ở động vật có hệ thần kinh rất phát triển.

 V. Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật.

1. Tập tính kiếm ăn

- Tác nhân kích thích: Hình ảnh, âm thanh, mùi phát ra từ con mồi.

- Chủ yếu là tập tính học được. Động vật có hệ thần kinh càng phát triển thì tập tính càng phức tạp.

2. Tập tính bảo vệ lãnh thổ

- Dùng chất tiết, phân hay nước tiểu đánh dấu lãnh thổ. Chiến đấu quyết liệt khi có đối tượng xâm nhập.

- Bảo vệ nguồn thức ăn, nơi ở và sinh sản

3. Tập tính sinh sản

- Tác nhân kích thích: Môi trường ngoài ( thời tiết, âm thanh, ánh sáng, hay mùi do con vật khác giới tiết ra.. ) và môi trường trong ( hoocmôn sinh dục ).

- Ve vãn, tranh giành con cái, giao phối, chăm sóc con non.

- Tạo ra thế hệ sau, duy trì sự tồn tại của loài.

4. Tập tính di cư

- Định hướng nhờ vị trí mặt trăng, mặt trời, các vì sao, địa hình, từ trường. Cá định hướng nhờ thành phần hóa học và hướng dòng chảy.

- Tránh điều kiện môi trường không thuận lợi.

5. Tập tính xã hội

- Tập tính thứ bậc: Duy trì trật tự trong đàn, tăng cường truyền tính trạng tốt của con đầu đàn cho thế hệ sau.

- Tập tính vị tha: Giúp nhau kiếm ăn, tự vệ. Duy trì sự tồn tại của cả đàn.

VI. Ứng dụng những hiểu biết về tập tính vào đời sống và sản xuất

- Giải trí: Dạy hổ, voi, khỉ làm xiếc,...

- Săn bắn: Dạy chó, chim ưng săn mồi,...

- Bảo vệ mùa màng: Làm bù nhìn để đuổi chim chóc phá hoại mùa màng,...

- Chăn nuôi: Nghe tiếng kẻng trâu bò nuôi trở về chuồng,...

- An ninh quốc phòng: Sử dụng chó để phát hiện ma túy và thuốc nổ,...

* Tập tính học được chỉ có ở người: Kiềm chế cảm xúc (tức giận), ăn ngủ đúng giờ, tuân thủ luật pháp và đạo đức xã hội…